Psikoteknikoak: Noiz bihurtzen dira botikak arazo?
Azken hamarkadetan bizi-itxaropenak gora egin du, eta ametsarazi digute osasun-arazo bakoitzarentzat botika bat egon daitekeela. Gero eta pertsona gehiago dira gaixotasunak prebenitzeko edo sendatzeko medikamentu ugari hartzen dituztenak. Ezaguna zaigu egoera hori, eta ia denok dugu gure inguruan egunero hainbat botika hartu behar dituen norbait: aita, ama, aitita edo amama. Fenomeno berri horri polimedikazio deritzo. Polimedikazioaren definizioa kualitatiboa (behar baino medikamentu gehiago hartzea edo egokiak ez diren botikak kontsumitzea) zein kuantitatiboa (bost farmako edo gehiago hartzea) izan daiteke, eta biak bateragarriak dira. Gure inguruan, 65 urtetik gorakoek 7 medikamentu hartzen dituzte egunero, batez beste, eta polimedikazioaren prebalentzia % 30etik % 50era bitarteko tartean egongo litzateke. Hala ere, bi profil nagusi daude. Bata, gaixotasun bakarra izanda hainbat farmako hartzen dituenarena; hiesa duen gaixoaren kasua, adibidez. Eta bestea, hainbat osasun-arazo dituen adinekoena; gaixotasun horietako asko kronikoak dira, eta bakoitzarentzat farmako bat edo gehiago hartzen ditu gaixoak. Azken adibide hori da arruntena. Hainbat faktore lotzen dira polimedikazioarekin, eta ez soilik irizpide kliniko edo patologikoak, hala nola 75 urte baino gehiago edo emakumezkoa izatea, farmako jakin batzuk hartzea (lasaigarriak, antidepresiboak, analgesikoak), hainbat gaixotasun kroniko izatea, faktore psikologikoak (depresioa edo norberaren osasunaren pertzepzio eskasa izatea), egoera ekonomiko txarra, ikasketa-maila baxua, bakartasuna, mendekotasun fisikoa edo landa-eremuetan bizitzea. Horiez gain, azken 3 hilabeteetan osasun-sistemara jo izana, ospitaleratzea, mediku ezberdinen arreta jaso izana eta hainbat farmaziatara joatea ere lotzen dira polimedikazioarekin. Arazo konplexua da, eta hainbat gizarte-arazorekin batera gertatzen da. Polimedikazioaren ondorioak Zenbat eta botika gehiago hartu, orduan eta handiagoa da efektu kaltegarriak izateko aukera. Gaixotasun zehatz eta bakarrerako onuragarria izan daitekeen farmakoa, agian ez da hain eraginkorra izango beste hainbat gaixotasun eta botiken saltsan; eta kalteak...
Psicotécnicos: Así se circula por el carril VAO
Es probable que hayas oído hablar de los carriles VAO aunque, a no ser que circules habitualmente por Madrid, Barcelona o algunas grandes ciudades del extranjero, es posible que ni siquiera los hayas visto, ya que actualmente los kilómetros de carril VAO en nuestro país son mínimos. El objetivo de un carril VAO es reducir la congestión del tráfico e incentivar a los usuarios de las vías a utilizar el transporte público o, en su defecto, a compartir coche con otras personas. El exceso de vehículos genera a diario enormes retenciones en las arterias principales de algunas grandes ciudades, un auténtico problema. Vamos a repasar qué es un carril VAO, quiénes pueden utilizarlo y cómo se debe utilizar. ¿Qué es un carril VAO? VAO son las siglas de “Vehículo de Alta Ocupación”. Este tipo de carriles se pueden encontrar a las entradas y salidas de grandes ciudades. Si resides en la capital de España, lo puedes ver en la A6, entre los km 6 y 20, en Barcelona, en la C-58, y también en Granada, en la GR-3211. Por él solo pueden circular algunos vehículos, teniendo en cuenta principalmente el número de ocupantes que circulan en el interior, aunque existen algunas excepciones. Los carriles VAO están (o deben estar) convenientemente señalizados, marcando tanto el inicio como el final del mismo y el número mínimo de ocupantes que deben viajar en el vehículo para poder disfrutarlo. ¿Quiénes pueden utilizarlo? Como su propio nombre indica, los carriles para “Vehículos de Alta Ocupación” están destinados principalmente para vehículos en los que circule el conductor y, al menos, una persona más; sin embargo,...
Gidabaimena berritzea: Arte paleolitikoaren altxor berria Lekeitioko Armintxe kobazuloan
Elhuyar Zientzia Lekeition kobazuloa oso ezaguna den arren, inork ez zuen espero honelako altxorra azalduko zenik kobazuloaren bukaeran: berrogeita hamar animalia-irudi ikusgarri, tartean bi lehoi -Kantauri Itsasoaren inguruan inoiz azaldu gabeko animaliak-. ADES taldeko espeleologoek aurkitu zituzten irudiak udaberrian. Bizkaiko Foru Aldundiko Ahaldun Nagusi Unai Rementeriak adierazi duenez, “paleolitiko garaiko artearen benetako santutegi bat” da. “Benetako altxorra. Gizaki guztioi dagokigun altxorra.” Bi lehoiez gain hamasei zaldi, bost ahuntz, bi bisonte eta identifikatu gabeko lau animalia azaldu dira, bobeda kokatuta dagoen tokiagatik argi natural soilaz ikusten direnak. Dena harriaz grabaturik daude. Duela 14.500 urteko artearen adibide argia da Armintxe kobazuloa, eta “Iberiar penintsula osoan ezagutzen den multzo ikusgarri eta harrigarriena” dela adierazi du Ahaldun Nagusiak. Animaliak detaile handiz irudikatuak daude, Madeleine aldiko artean ohikoa den bezala: ilea, ahoa, begiak eta bestelako elementuak kontu handiz eginda azaltzen dira. Historiaurreko katedradun eta Kantabriako Unibertsitateko César González lanean aritu da koban, eta haren esanetan irudien kalitatea oso handia da. “Teknika paleolitiko xumeak erabiltzen zituzten, baina oso ondo moldatzen zituzten esku artean zuten euskarrira. Armintxa kobazuloko kareharriak pareta zimurtsua eta ezegonkorra bihurtzen du, eta erraz askatzen da. Harriaz grabatzean kareharria piska bat altxatu egiten da eta oso ondo ikusten da irudia”. Irudi guztiak teknika horren bidez eginak daude, eta horrek oso berezi egiten du bobeda. Lehoi baten grabatua azaldu da Armintza kobazuloan, Kantaurin azaldu den aurrenekoa. Arg. Bizkaiko Foru Aldundia Lehoiari dagokionez adierazi du felinoak Iberiar Penintsularen iparraldetik duela 10.000 urte inguru desagertu zirela, Europako beste toki batzuetatik beranduago desagertu baziren ere. Onartu du, era berean, Orio eta Aia bitarteko Altxerri kobazuloan badagoela irudi bat hiena edo lehoi handi bat irudikatu dezakeena, baina Armintxekoa...